Konspekt lekcji o Annie Walentynowicz - materiały dla nauczycieli.

• Temat lekcji:

Anna Walentynowicz – „W trosce o dom ojczysty”.

• Cel ogólny:

Poprzez losy bohaterki Anny Walentynowicz pokazać jak duży wpływ może mieć jednostka na bieg historii. Wskazać na wagę postaw społeczno – patriotycznych, które kształtują przestrzeń życia społeczno-politycznego oraz dbają o tożsamość narodową.

• Cele operacyjne:
• Uczeń zna historię zrywu niepodległościowego, jakim była „Solidarność”, wydarzenia go poprzedzające, historię ruchu robotniczego w PRL-u.
• Potrafi opowiedzieć kim była Anna Walentynowicz, jakie znacznie miała dla wybuchu strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r. i powstania NSZZ „Solidarność”.
• Uczeń rozumie rolę jaką rolę może odegrać zwykły człowiek w ważnych wydarzeniach historycznych, które zmieniają rzeczywistość i wpływają na przyszłość. Losy Anny Walentynowicz pozwalają zrozumieć, że zgodnie z regułą dotyczącą rewolucji jej bohaterowie często pozostają na marginesie, jak pisał Zygmunt Krasiński w „Nie-Boskiej komedii” – „Rewolucja pożera własne dzieci”. Wydarzenia lat 80., szczególnie okresu przełomu, pozwalają zrozumieć kształt III RP.

IV. Metody i formy pracy: wykład, dyskusja

V. Pomoce dydaktyczne: prezentacja  

VI.  Przebieg zajęć:

• Czynności organizacyjne:

sprawdzenie listy obecności

• Wstęp

Przedstawienie tematu lekcji oraz krótki rys biograficzny Anny Walentynowicz.

Anna Walentynowicz  - urodziła się 15 sierpnia 1929 r. we wsi Sienne (obecnie Sadowe) koło Równego na polskich Kresach. W wieku 12 lat zmuszona była pójść do pracy w majątku zarządzanym przez rodzinę Teleśnickich, która w 1943 r. zabrała ją ze sobą do Polski, uciekając przed UPA. W listopadzie 1950 r. Anna Walentynowicz zapisała się na kurs spawacza i trafiła do Stoczni Gdańskiej.  We wrześniu 1952 r. urodziła syna Janusza.

W 1978 r. dołączyła do współpracowników Wolnych Związków Zawodowych. W sierpniu

1980 r. Annę Walentynowicz dyscyplinarnie zwolniono z pracy. Decyzja dyrekcji przesądziła o wybuchu strajku w dniu 14 sierpnia, w wyniku którego powstał NSZZ „Solidarność”. Pierwszym postulatem protestujących robotników było przywrócenie Anny Walentynowicz do pracy. Władza uległa ich żądaniom i wkrótce przywróciła ją do pracy. W stanie wojennym była internowana. W latach 80.  krytykowała ówczesne kierownictwo związku skupione wokół Lecha Wałęsy. Istotą sporu stała się informacja o Lechu Wałęsie jako TW  i sprzeciw Walentynowicz wobec polityki prowadzącej do Okrągłego Stołu. W lipcu 2006 r. gdański IPN ujawnił, że Annę Walentynowicz inwigilowało ponad 100 funkcjonariuszy i tajnych współpracowników Służby Bezpieczeństwa.

Krzysztof Wyszkowski ze względu na etos Anny Walentynowicz i jej związanie z ideą Solidarności nadał jej przydomek Anna Solidarność. W 1996 r odnalazła swą rodzinę na Ukrainie, z którą do śmierci utrzymywała bliski kontakt.

Zginęła w katastrofie smoleńskiej 10 kwietnia 2010 r. w drodze na obchody 70.  rocznicy zbrodni katyńskiej.

• Część właściwa:

Poszerzenie wiedzy na temat poszczególnych momentów biografii Anny Walentynowicz, które miały związek z wydarzeniami historycznymi:

• Suwnicowa

W latach 50., żyjąca w bardzo trudnych warunkach, sama bez rodziny i wsparcia,   Anna Walentynowicz zrobiła kurs spawacza i zatrudniła się w Stoczni Gdańskiej. Za zaangażowanie i sumienność stawiana była za wzór do naśladowania dla innych. Jako przodowniczka pracy, wyrabiająca 270% normy, trafiła na czołówki gazet.  W nagrodę wyjechała do Berlina na III Światowy Zlot Młodych Bojowników o Pokój. Spędy młodzieżowe w imię pokoju na świecie służyły propagandzie sowieckiej do własnych celów. Anna wierzyła w deklarowane ideały wolności, równości i sprawiedliwości. Wstąpiła do Związku Młodzieży Polskiej, później do Ligi Kobiet i Rady Oddziałowej Związków Zawodowych. Za swe zaangażowanie zawodowe dwa razy została odznaczona Brązowym, a w 1961 r. Srebrnym Krzyżem Zasługi.  

• Grudzień ‘70

12 grudnia 1970 r. poinformowano społeczeństwo o podwyżkach cen żywności głównych artykułów, średnio o 23% (mąka o 17%, ryby o 16%, dżemy i powidła o 36%). Rozpoczęła się fala protestów społecznych. Anna Walentynowicz wraz  z mężem brała udział w demonstracjach pod Komitetem Wojewódzkim PZPR w Gdańsku. Uczestniczyła także w strajkach w Stoczni Gdańskiej w styczniu 1971 r., kiedy domagano się ukarania winnych masakry Grudnia ‘70 i budowy pomnika upamiętniającego jego ofiary.

Można zasugerować uczniom obejrzenie filmu fabularnego „Czarny Czwartek. Janek Wiśniewski padł” z 2011 roku, w reżyserii Antoniego Krauze oraz zaprezentować pieśń „Ballada o Janku Wiśniewskim” w wykonaniu Kazika. (prezentacja)

• Wolne Związki Zawodowe

W czerwcu 1978 r. Anna Walentynowicz dołączyła do grona współpracowników Wolnych Związków Zawodowych, które działały niezależnie od państwa, stawały w obronie praw robotniczych i obywatelskich, celem działalności było odzyskanie prawa do demokratycznego kierowania przez społeczeństwo państwem. WZZ wydawał biuletyn „Robotnik Wybrzeża”. Mieszkanie Anny Walentynowicz w Gdańsku przy ulicy Grunwaldzkiej stało miejscem licznych zebrań (m.in. „kolegiów redakcyjnych” pisma WZZ „Robotnik Wybrzeża”) oraz wykładów prowadzonych przez liderów WZZ.

„Dzień dobry. Nazywam się Anna Walentynowicz. – Ciii… – ktoś, chyba Andrzej Gwiazda, kładzie palec na ustach – tutaj jest podsłuch! Strasznie się speszyłam. I tak byłam pełna kompleksów. Oni, tacy mądrzy i wykształceni, a ja, prosta robotnica, suwnicowa ze stoczni. To dopiero moje pierwsze »wejście« i już zrobiłam złe wrażenie. Przecież ja nie mam pojęcia o konspiracji! Czy zechcą mnie przyjąć? A jak mam się im przedstawić, skoro tu nie można rozmawiać, tylko wszystko trzeba pisać na karteczkach? Udało nam się jakoś porozumieć. Na tym pierwszym spotkaniu poznałam Joannę i Andrzeja Gwiazdów, Alinę Pieńkowską, Edwina Myszka. Oczywiście był i Bogdan Borusewicz, i chyba Krzysztof Wyszkowski. Byłam oszołomiona. Prawie wszystkich znałam już z widzenia, słyszałam o ich konspiracyjnej działalności, a teraz byłam tu z nimi. Podałam pieniądze Borusewiczowi, on przekazał je Myszkowi, który był skarbnikiem. Alinka Pieńkowska podała mi karteczkę z informacją o miejscu i terminie następnego spotkania. Nie zadawali mi pytań. Oni wiedzieli kim jestem. Moje »użeranie się« w stoczni nie było dla nich tajemnicą”. Anna Walentynowicz

• „Solidarność”

14 sierpnia 1980 r. w Stoczni Gdańskiej im. Lenina rozpoczął się strajk. Na czele komitetu strajkowego stanął Lech Wałęsa. 15 sierpnia, do strajkujących przyłączyli się pracownicy innych wielkich zakładów Trójmiasta, m.in. stoczni, portów, rafinerii i komunikacji miejskiej. Stoczniowcy żądali przywrócenia do pracy Anny Walentynowicz, Andrzeja Kołodzieja i Lecha Wałęsy, podwyżki płac i upamiętnienia ofiar Grudnia ‘70. 16 sierpnia, podczas drugiej rundy rozmów toczących się w sali BHP Stoczni Gdańskiej, jej dyrektor zgodził się na spełnienie żądań strajkujących. W tej sytuacji Lech Wałęsa ogłosił zakończenie protestu. Na wieść o zakończeniu strajku w „Leninie”, w czasie gdy na znak solidarności z nim inne zakłady przerwały pracę, kilka odważnych kobiet, wśród nich Anna Walentynowicz, pobiegło pod bramy zakładu, aby powstrzymać stoczniowców przed jego opuszczeniem. Protest udało się kontynuować. Międzyzakładowy Komitet Strajkowy z siedzibą w Stoczni Gdańskiej przedstawił 21 postulatów, z których pierwszy i najważniejszy brzmiał: „Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych”.

31 sierpnia 1980 r.  podpisano porozumienie z  rządem, którego najważniejszym postanowieniem była zgoda władz na powołanie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”.

Po Sierpniu ’80 Anna Walentynowicz jako członkini Prezydium MKS weszła do Prezydium Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” w Gdańsku. Była odpowiedzialna za prowadzenie związkowej kasy oraz  działem interwencji. Należała też do Prezydium Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Stoczni Gdańskiej. Jako symbol sierpniowego strajku i „Solidarności” była zapraszana na spotkania w całej Polsce. Każdy chciał ją poznać, zobaczyć kobietę, za przyczyną której „wszystko się zaczęło”. W wyniku narastającego konfliktu miedzy nią a Lechem Wałęsą - 1 kwietnia 1981 r. Prezydium Komisji Zakładowej „Solidarności” w Stoczni Gdańskiej odwołało ją z władz Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność”, na czerwcowym zjeździe pozbawiono ją również mandatu delegata. Anna Walentynowicz nie poddawała się jednak, pozostała aktywna, odbyła szereg podróży po Europie, spotykała się między innymi z prezydentem Francji.

• Stan wojenny

Po wybuchu Stanu Wojennego, 18 grudnia 1981 r.  Annę Walentynowicz zatrzymano i przewieziono najpierw do Zakładu Karnego w Bydgoszczy-Fordonie, a następnie 10 stycznia 1982 r. do ośrodka internowania dla kobiet w Gołdapi. Walentynowicz przebywała tam do 23 lipca 1982 r.

W pod koniec sierpnia 1982 r., przyłączyła się do protestu głodowego w kościele św. Barbary w Częstochowie, prowadzonego w intencji uwolnienia więźniów politycznych i przyjazdu Jana Pawła II do Ojczyzny. Głodówka została przerwana po interwencji biskupa częstochowskiego Franciszka Musiela. Jej uczestnicy, na zaproszenie Walentynowicz, udali się do Gdańska, aby w jej mieszkaniu kontynuować swoją misję. Ostatecznie protest na skutek interwencji funkcjonariuszy SB zakończył się 29 sierpnia 1982 r. Annę aresztowano i przewieziono najpierw do aresztu w Tczewie, potem do aresztu na ul. Kurkowej w Gdańsku, zatrzymano również jej syna, Janusza. Prokurator przedstawił jej zarzuty związane z udziałem w strajku w grudniu 1981 r.

30 marca 1983 r. wyrokiem sądu Walentynowicz została skazana na 1 rok i 3 miesiące pozbawienia wolności, w zawieszeniu na 3 lata oraz 16 tys. zł grzywny. Anna Walentynowicz po siedmiu miesiącach wyszła na wolność.

• Kopalnia „Wujek”

Latem 1983 r.  Anna Walentynowicz zaangażowała się w pomysł wykonania pamiątkowej tablicy przypominającej poległych górników i umieszczenia jej na murze przy bramie kopalni „Wujek” w ramach upamiętnienia wybuchu stanu wojennego.  4 grudnia 1983 r., gdy Anna wspólnie m.in. z  Kazimierzem Świtoniem próbowała zamocować tablicę, została po raz kolejny zatrzymana przez SB. Przewieziono ją do Zakładu Karnego w Lublińcu, skąd mimo złego stanu zdrowia, zwolniono ją dopiero w kwietniu 1984 r., w celu podjęcia leczenia w Instytucie Onkologii w Warszawie.

• W trosce o dom ojczysty

Z inicjatywy Anny Walentynowicz w kwietniu 1988 r. rozpoczął się cykl sympozjów „W trosce o Dom Ojczysty”. Organizowała je wspólnie z Joanną Radecką, Krystyną Pieńkowską i Joanną Dudą-Gwiazdą. Zapraszała na nie ludzi, którym losy Ojczyzny nie są obojętne. W ramach spotkań toczono debaty m.in. o transformacji ustrojowej, Okrągłym Stole, historii WZZ, stanie wojennym, Sierpniu ‘80, stanie polskiej gospodarki, poziomie oświaty, służbie zdrowia, pluralizmie związkowym, zabezpieczeniu środowiska naturalnego itp. Sympozja te odbywały się przez 22 lata – Anna Walentynowicz prowadziła je do końca swojego życia.

• Okrągły Stół

Po transformacji ustrojowej, w III RP, która powstawała na mocy ustaleń Okrągłego Stołu,  Anna Walentynowicz zaangażowała się ponownie w działalność odnowionych WZZ.  Ustalenia Okrągłego Stołu, postrzegała jako zdradę ideałów Sierpnia ’80, nie zaakceptowała nigdy nowej, zalegalizowanej po 1989 r. NSZZ „Solidarność”.

 „Nie chciałam mieć nic wspólnego z tą »Solidarnością«”, bo jest to „teraz Związek w reżyserii Kiszczaka” i „jak mam należeć do takiego Związku, w którym funkcje sprawują ludzie, którzy mnie w 1980 r. prześladowali.”

Po 1989 r. Anna Walentynowicz angażowała się w pomoc Polakom mieszkającym na Wschodzie, w Kazachstanie i Uzbekistanie. Pamiętała, by upamiętnić rodaków zesłanych na Syberię. U schyłku życia Anna Walentynowicz za swoją niezłomną postawę została uhonorowana wysokimi odznaczeniami:

• w 2005 r. w Waszyngtonie Amerykańska Fundacja Pamięci Ofiar Komunizmu przyznała jej Medal Wolności Trumana–Reagana „za okazywanie niezwykłej odwagi i siły w podtrzymywaniu uniwersalnego pragnienia życia w wolności”.
• w 2006 r. prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył ją Orderem Orła Białego „za działanie na rzecz przemian demokratycznych i wolnej Polski”.
• w 2009 r. została uhonorowana przez rzecznika praw obywatelskich Janusza Kochanowskiego Nagrodą im. Pawła Włodkowica, „za odwagę w występowaniu w obronie podstawowych wartości i prawd nawet wbrew zdaniu i poglądom większości”.

Zginęła w katastrofie samolotu Tu-154 w Smoleńsku w drodze na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej w 2010 r.

• Podsumowanie

Uczniowie mogą zadawać pytania dotyczące tematu wykładu. W ramach ewaluacji uczniowie odpowiadają na 5 pytań:

• Gdzie urodziła się Anna Walentynowicz.
• Z jakiego powodu wybuchy strajki w grudniu 1970 r.
• W którym roku powstała NSZZ „Solidarność”.
• Jaki związek miała Anna Walentynowicz z wybuchem strajku w 1980 r.
• Kiedy powstała III RP.

Uczniowie zostaną zaproszeni do odwiedzania strony internetowej

na której znajdą wiele informacji dotyczące bohaterki lekcji, wystawę edukacyjną, programy publicystyczne z jej udziałem i archiwalne zdjęcia.